Strony umowy na przewóz towarów drogą morską

Usługa przewozu towarów to kompleksowy proces, w którym bierze udział kilka stron umowy. Każdy z podmiotów ma swoje prawa i obowiązki. Dotyczą one takich spraw jak dostawa towaru i płatność za nią, odpowiednich licencji i dokumentów transportowych czy odpowiedzialności w momencie wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności oraz wielu innych aspektów.

Spedycja morska i ogniwa łańcucha dostaw

Spedycja morska jest kluczowym sposobem dostarczania towarów i na niej opiera się ponad 80% światowego handlu. W tym bardzo duża jej części to transport z Chin. Handel i import towarów z Chin jest bowiem ogromnym kołem zamachowym wielu gospodarek. Popularność frachtu morskiego wynika z tego, że można przewieźć jednocześnie dużą ilość towarów. Może to być transport kontenerów, który jest standardem w przypadku statków, ale możliwy jest też transport ładunków ponadgabarytowych. Kto bierze udział w tym łańcuchu dostaw?

Definicje podmiotów oraz ich prawa i obowiązki

Stronami umowy przewozu ładunku drogą morską są:

• Przewoźnik (ARMATOR) – jest to firma, która prowadzi działalność przewozową i pobiera za to wynagrodzenie. Do niego należy wybór trasy oraz zapewnienie bezpieczeństwa ładunku zarówno w trasie, jak i podczas przestojów i terminowe dostarczenie ładunku w nienaruszonym stanie. Przewoźnik obowiązany jest dostarczyć materiały służące do prawidłowego zabezpieczenia towaru. Przewoźnik rzadko kiedy zawiera umowę przewozu sam. Najczęściej korzysta z usług agenta morskiego.
• Makler morski (AGENT MORSKI, NVOCC) – niezależna osoba, która za wynagrodzeniem na podstawie konkretnego każdorazowego zlecenia pośredniczy w zawieraniu umów na przewóz statkiem towaru i ustalaniu warunków w obrocie morskim. Agent uczestniczy w licytacjach w imieniu klientów, zawiera umowy ubezpieczeniowe, prowadzi działania, by uzyskać pożądaną przestrzeń ładunkową. Międzynarodową organizacją, która zrzesza i stoi na straży wysokich standardów działań maklerów morskich jest FONASBA (z ang. The Federation of National Associations of Ship Brokers and Agents). Organizacja powstała niejako na potrzeby rynku. Nie istnieją bowiem żadne przepisy, które określają, kto może wykonywać zawód maklera morskiego, a na nim właśnie spoczywa wyjątkowo duża odpowiedzialność. Współpraca z brokerem, który spełnia kryteria FONASBA jest gwarancją najwyższej jakości usług.
• Frachtujący (SPEDYTOR) –  jest to osobą, która w transporcie morskim zawiera umowę przewozu z przewoźnikiem. Może być właścicielem ładunku, ale równie dobrze może nim tylko władać. Podmiot ten ma obowiązek dostarczyć we właściwym czasie potrzebne dokumenty i sam ładunek do statku oraz umieścić na nim odpowiednie oznaczenia (np. oznaczyć ładunki niebezpieczne). Frachtujący nie bierze na siebie odpowiedzialności za szkody, które wyrządzi przewoźnikowi, statkowi lub załodze ładunek, chyba że wynikają one z nieprawdziwego oświadczenia co do rodzaju i właściwości tego ładunku. Frachtujący może też dostarczyć na miejsce załadunku inny ładunek niż ten wynikający z umowy przewozu, a także ma prawo do dysponowania ładunkiem do czasu wydania go odbiorcy wydania go odbiorcy np. wskazać innego odbiorcę i miejsce wyładowania.
• Załadowca – w imieniu frachtującego może dostarczyć ładunek do przewoźnika. Odpowiada za szkody i wydatki powstałe podczas załadowania oraz przewozu towaru wynikłe z niedokładności lub nieprawdziwości oświadczenia co do miary, objętości, liczby sztuk, ilości i wagi ładunku oraz jego znaków głównych. Jednak w przypadku, gdyby załadowca spowodował opóźnienie w dostarczeniu ładunku, roszczenia przysługujące przewoźnikowi z tego tytułu należy się nie od załadowcy, a od frachtującego.
• Odbiorca ładunku. Pod kątem prawnym nie jest stroną umowy przewozu, choć to na jego rzecz odbył się przewóz i jest jednym z podmiotów łańcucha dostaw. Ma prawo do odbioru ładunku i przed odbiorem może zażądać okazania towaru, aby mógł się upewnić, że został on dostarczony w nienaruszonym stanie. Ma również prawo do oględzin z udziałem biegłych i jeśli ładunek jest niekompletny bądź uszkodzony, a szkody te powstały z winy przewoźnika, to koszty pracy biegłego ponosi przewoźnik. Jeśli szkody nie są widoczne z zewnątrz odbiorca ma trzy dni na zgłoszenie ewentualnych uszkodzeń.

Odbiorcą może być sam frachtujący, ale najczęściej jest to osoba trzecia – nabywca towaru lub spedytor. W momencie przejęcia ładunku od przewoźnika odbiorca musi zapłacić przewoźnikowi należności za zrealizowaną usługę. Ważne jest też, że prawnie odbiorca nie ma obowiązku zgłoszenia się po ładunek. Zgłasza się po niego we własnym interesie, a jeśli ładunku nie odbierze w ciągu dwóch miesięcy, przewoźnik może sprzedać ładunek, by odzyskać należności wynikające z umowy przewozu i pokryć koszty przechowywania. Jeśli nie pokrywają one całości kosztów, przewoźnik może dochodzić reszty należności od frachtującego.

Fracht drogą morską – podsumowanie

Jak wynika z powyżej przedstawionych praw i obowiązków każdego podmiotu, który wchodzi w skład łańcucha dostaw, tak naprawdę stronami umowy na przewóz towarów drogą morską są tylko przewoźnik, makler morski, frachtujący i załadowca.

Paradoksalnie odbiorca towaru nie jest tak naprawdę stroną umowy przewozu, choć jego udział w całym procesie jest istotny i również jego działania podlegają regulacjom.

Współpraca, wzajemne ustalenia i prawne postanowienia umowy przewozu między wszystkimi wymienionymi podmiotami decydują o sprawnym, skutecznym i terminowym dostarczeniu ładunku.